Zeytinyağında yeni dönem…

Ali Ekber Yıldırım
Dünya
9 Haziran 2009,Salı

Zeytin ve ZeytinyağıDünya zeytinyağı piyasasında dengeler değişiyor. Yeni bir dönemin sancıları yaşanıyor. En büyük pazar olan Avrupa Birliği’nde özellikle İspanya’da zeytinyağı alıcıları cephesinde üç yıl önce başlayan tekelleşmeye karşı üreticiler yeni bir güç dengesi oluşturmaya çalışıyor.
Bu yeni dönem 2006 yılında İspanya’nın pazar lideri olan Group SOS’ un, İtalya’nın en köklü ve en büyük zeytinyağı firması olan Carapelli’yi satın almasıyla başladı. Şirket alımları ile zeytinyağı pazarının üçte birini kontrol eder duruma gelen Group SOS’un piyasadaki tavrı üreticileri harekete geçirdi. Özellikle İspanya’da üretimin yüzde 70′ini kontrol eden zeytinyağı kooperatifleri, Group SOS’ un spekülatif davranarak fiyatları aşağı çekmesine sesiz kalmadı. Çiftçiler çeşitli eylemler yaptı.
Böyle bir dönemde Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği, İzmir’de önemli bir sempozyum gerçekleştirdi. İspanya ve Türkiye’deki zeytinyağı üretici kooperatiflerini buluşturdu.
Sempozyuma İspanya Tarım Kooperatifleri Konfederasyonu Zeytinyağı Bölüm Müdürü Javier Lara, Endülüs Tarım Kooperatifleri Federasyonu Genel Müdürü Rafael Sanchez, Jaen Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Manuel Parras Rosa, Oleoestepa Kooperatifi Genel Müdürü Alvaro Olavarria ve Olivar de Segura Kooperatifleri Birliği Genel Müdürü Pilar Molina katıldı.
İspanya, yıllık ortalama 1 milyon 200 bin ton ile dünya zeytinyağı üretiminde ilk sırada. Bu üretimin yüzde 70′i kooperatiflerin elinde. Bu nedenle kooperatiflerin çok önemli bir rolü var. Kooperatifler şimdiye kadar sadece üretimle ilgilenirdi. Üreticiden zeytini alır, sıkar ve zeytinyağını dolumculara satardı.
Group SOS’un tekelleşme eğilimine girmesi ve buna bağlı olarak zeytinyağı alım fiyatının spekülatif olarak aşağı çekilmesi kooperatifleri harekete geçirdi. İspanya’daki kooperatifler tekelleşmeye karşı üreticilerin hakkını savunmak için bazı eylemler yaptı. Bununla da yetinmeyerek zeytinyağının ambalajlanması ve pazarlanması işine girmeye başladı.
İspanya’dan gelen konuşmacıların anlattıklarına göre, ülkede yaşananlar özetle şöyle: İspanya, Avrupa Birliği’ne üye olduktan sonra çok ciddi destekler aldı. Zeytincilikte büyük bir atılım yaptı. Teknolojisini yeniledi. Kooperatifleri yaygınlaştırarak üreticisini örgütledi. Zeytinyağı kalitesini artırdı. Tüketimini ve ihracatını artırdı. Fakat son yıllarda desteklerin üretimden koparılarak alan bazında verilmesi üreticilerin moralini ciddi olarak bozdu. Aldıkları destek miktarında azalma yok. Fakat alan bazlı destekleme modeli ile ileride bu desteklerin kesileceği endişesi var. İspanyol üreticiler desteklerin azaltılmasından korkuyor.
Daha da önemlisi üreticiye karşı birleşen alıcıların fiyatları düşürmesi üreticileri ciddi olarak tedirgin ediyor. Bu yıl İspanya için çok zor bir yıl olacağının altını çizen Rafael Sanchez, İspanya’da kooperatiflerin yeni konumunu şu sözlerle ifade etti: “Bizim önceliğimiz destekler değil. Destekler ikinci planda. Şu anda destekleri düşünecek durumda değiliz. Önceliğimiz pazardaki konumumuzu güçlendirmek ve alıcılara karşı güç birliği oluşturmaktır.”
İspanya’da zeytinyağı kooperatifleri için yeni bir dönem başlıyor. Avrupa Birliği’nden alacakları destek ne olursa olsun, kooperatifler çok hızlı bir biçimde ambalajlı ürün yapmaya kararlı. Üreticinin hakkı olan katma değeri sanayicilere ve ihracatçılara kaptırmak istemiyorlar. Bundan böyle piyasada sadece üretici değil, sanayici ve ihracatçı olarak da yer alacaklar. Bu konuda Türkiye’deki çalışmalardan ve deneyimlerden yararlanmak istiyorlar.
Türkiye’de zeytinyağı konusunda Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği, zeytinde ise Marmarabirlik yıllardan beri hem üretici hem sanayici ve ihracatçı olarak piyasada yer alıyor. Tariş, zeytinyağında pazar lideri. İspanya’daki kooperatifler ambalajlama ve pazarlama konusunda Tariş’ in bu deneyiminden, birikiminden yararlanmak istiyor. Tariş ise, İspanya’daki kooperatiflerin alım politikasını Türkiye’ye uyarlamak için çaba gösterecek.
Türkiye’de yıllardır bazı çevreler birliklerin üretim dışındaki faaliyetlerinden rahatsızlığını dile getiriyor. “Birlikler hem üretici hem sanayicilik yapmasın” deniliyordu. Şimdi İspanya’daki kooperatifler hem üreticilik hem de sanayicilik yapacaklar. Üstelik sanayicilik dersini Türkiye’den öğrenmeye çalışacaklar.
İspanya’da yaşanan gelişmelerin diğer zeytin ve zeytinyağı üreticilerine de yansıması olacaktır. Zeytin ve zeytinyağında yeni bir dönem başlıyor. Özellikle spekülatif amaçlı fiyat düşürme çabalarına dünyadaki bütün üreticilerin karşı durması çok önemli bir gelişme olacaktır.